[EN below]

Z powodu napływu do Polski uciekających przed rosyjską inwazją Ukraińców w ekspresowym tempie została przygotowana, uchwalona i wdrożona Ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa. 

Ustawa ta, obowiązująca z mocą wsteczną od 24 lutego 2022 r., wprowadziła m.in. specjalną, uprzywilejowaną ścieżkę udzielania zezwoleń na pobyt czasowy dla jej beneficjentów wskazanych w art. 2 ust 1 w zw. z art. 1 ust 1, a wręcz ustanowiła osobną ich kategorię. Rząd planuje jednak likwidację tego rozwiązania zanim uprawnieni cudzoziemcy mogliby w ogóle z niego skorzystać. Jest to jedna z wielu planowanych zmian, obok której wspomnieć można o proponowanym wydłużeniu ważności tytułów pobytowych dla obywateli Ukrainy, co omówiłem we wcześniejszym wpisie.

Stan obecny

Zgodnie z aktualnym stanem prawnym obywatelowi Ukrainy, którego pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest lub był uznawany za legalny na podstawie art. 2 ust. 1 specustawy, udziela się zezwolenia na pobyt czasowy na jego wniosek. Mógłby on skutecznie złożyć aplikację o udzielenie ww. zezwolenia nie wcześniej niż po upływie 9 miesięcy od dnia wjazdu, lecz nie później niż w okresie 18 miesięcy od dnia 24 lutego 2022 (tj. do 24 sierpnia 2023 r). Zatem beneficjenci specustawy, którzy wjechali do Polski w dniu 24 lutego 2022 r., na podstawie obowiązujących jeszcze przepisów, mogą złożyć wniosek o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy już od 24 listopada 2022 r.

W wyniku wszczęcia postępowania na skutek złożenia kompletnego wniosku, wojewoda obligatoryjnie udzielałby zezwolenia na pobyt czasowy, przy spełnieniu przez wnioskującego jedynie nielicznych przesłanek (m.in. jeśli nie stoją temu na przeszkodzie względy obronności lub bezpieczeństwa państwa, a obywatel Ukrainy złożył wniosek o udzielenie tego zezwolenia nie później niż w okresie 18 miesięcy, licząc od dnia 24 lutego 2022 r). Wszelkie inne okoliczności badane w toku postępowania o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy nie byłyby brane pod uwagę. 

Owo „spec-zezwolenie” udzielane by było jeden raz na okres 3 lat, licząc od dnia wydania decyzji i uprawniałoby osobę w nim wskazaną do pracy dla dowolnego pracodawcy bez stosownego zezwolenia, co w praktyce oznaczałoby jeszcze większą elastyczność w zatrudnieniu cudzoziemca.

Powyższe rozwiązania staną się jednak niedługo wyłącznie legislacyjnym wspomnieniem. Ustawodawca postanowił je bowiem znacząco zmodyfikować.

Planowane zmiany

Szczególna kategoria zezwoleń na pobyt czasowy dla beneficjentów specustawy ma zostać zlikwidowana. Zaproponowane zmiany mają docelowo ułatwić uzyskanie zezwolenia na pobyt czasowy wszystkim obywatelom Ukrainy, wyjąwszy jedynie tych, wobec których znalazł zastosowanie art. 8 ust. 1 Ustawy z dnia 17 grudnia 2021 r. o zmianie ustawy o cudzoziemcach oraz niektórych innych ustaw. Oznacza to, że projektowane przepisy będą mieć zatem zastosowanie również do Ukraińców, którzy przebywają w Polsce na podstawie innego tytułu pobytowego niż uprawnienie przyznane specustawą.

W celu udzielenia zezwolenia na pobyt czasowy nie dłużej niż na okres 3 lat wnioskujący będzie musiał spełnić przewidziane prawem przesłanki. Projektowane zmiany w sposób znaczący modyfikują jednak zasady przyznawania zezwoleń na pobyt czasowy obywatelom Ukrainy. Brak wykluczenia przesłanek negatywnych (poza m.in. stanowieniem przez cudzoziemca zagrożenia dla bezpieczeństwa państwa lub porządku publicznego) oraz brak spełnienia szeregu przesłanek pozytywnych – w tym uzasadnienia planowanego pobytu na terenie RP przez okres dłuższy niż 3 miesiące – jak również brak udowodnienia okoliczności uzasadniających udzielenie wnioskowanego zezwolenia nie będą stanowić podstawy do odmowy jego wydania. W takim przypadku organ będzie musiał udzielić wnioskowanego zezwolenia na pobyt czasowy na okres 1 roku, licząc od dnia wydania decyzji. 

Projektowane zmiany wskazują także wprost przesłanki cofnięcia udzielonego zezwolenia, koncentrujące się przede wszystkim wokół zagrożenia dla bezpieczeństwa państwa.

Przyczyny zmian oraz ich ocena

Intencją rządu było, by nowe przepisy weszły w życie przed 24 listopada 2023 r., tak aby istniejący obecnie szczególny rodzaj zezwolenia na pobyt czasowy dla beneficjentów specustawy został wyeliminowany z porządku prawnego, zanim skuteczne ubieganie się o nie będzie w ogóle możliwe. W uzasadnieniu projektu zmian rząd przyznał bowiem, że wprowadzając opisane rozwiązanie, nie wziął pod uwagę ograniczonych zasobów kadrowych oraz możliwości urzędów wojewódzkich do procesowania postępowań w przedmiocie udzielenia wprowadzonych przez specustawę zezwoleń na pobyt czasowy.

Poprzez proponowane zmiany projektodawca przyznaje w zasadzie, że administracja publiczna nie jest w stanie załatwić sprawy w przedmiocie udzielenia zezwolenia na pobyt czasowy w rozsądnym, przewidzianym ustawowo terminie, nawet przy maksymalnym odformalizowaniu procedury i ograniczeniu się do niezbędnego minimum w kryteriach przyznania zezwolenia, m.in. z uwagi na olbrzymią liczbę prowadzonych obecnie postępowań na podstawie obowiązujących przepisów.

Z powyższego wynika jednak przede wszystkim, że wbrew pozorom oraz mylnym lecz powszechnym niestety przekonaniom legalizacja pobytu poprzez uzyskanie zezwolenia na pobyt czasowy nie sprowadza się do „wypełnienia wniosku”, lecz odbywa się w toku postępowania administracyjnego, w trakcie którego mogą zaistnieć różne i bardzo często skomplikowane okoliczności faktyczne i stany prawne, przedłużające czas trwania postępowania oraz rzutujące na udzielenie wnioskowanego zezwolenia oraz jego treść.

Imminent changes in rules for granting temporary residence permits to Ukrainians

At the end of October, draft amendments to the Act on Aid to Citizens of Ukraine in connection with the armed conflict on the territory of Ukraine (further "the Act”) were published. One of the proposed solutions is the abolition of the simplified path to obtaining a temporary residence permit by the beneficiaries of the Act.

Due to the influx of Ukrainians fleeing the Russian invasion, the Act was prepared, passed and implemented at an express pace.

The Act, retroactive to 24 February 2022, introduced, among other things, a special, privileged path for granting temporary residence permits for its beneficiaries designated in Article 2(1) in conjunction with Article 1(1), or rather established a separate category of them. However, the government plans to abolish this solution before eligible foreigners could benefit from it at all. This is one of many planned changes, in addition to the proposed extension of the validity of residence titles for Ukrainian citizens, which I covered in this post.  

Current state

According to the current provisions, a citizen of Ukraine whose stay in the territory of the Republic of Poland is or was recognized as legal under Article 2(1) of the Act, is granted a temporary residence permit upon the application. The foreigner could effectively apply for the aforementioned permit no earlier than after 9 months from the date of entry but no later than within 18 months from 24 February 2022 (i.e., until 24 August 2023). Thus, beneficiaries of the  Act who entered Poland on 24 February 2022, based on the regulations still in force, could apply for a temporary residence permit as early as 24 November 2022.

As a result of the initiation of proceedings after submitting a complete application, the Governor would obligatorily grant a temporary residence permit, with the applicant fulfilling only a limited number of requirements (among others, if granting the permit is not prevented by reasons of defense or national security, and the Ukrainian citizen has applied for this permit no later than 18 months counting from 24 February 2022). Any other circumstances, examined in the course of the procedure for granting a temporary residence permit, would not be taken into account. 

This special permit would be granted once for a period of 3 years counting from the date of issuance of the decision and would entitle its holder to work for any employer without a relevant permit, which in practice would mean even greater flexibility in employing a foreigner.

However, the above solutions will soon become only a legislative memory. This is because the legislator has decided to modify them significantly.

Planned changes

The special category of temporary residence permits for beneficiaries of the Act is to be eliminated. The proposed changes are intended to ultimately make it easier for all Ukrainian citizens to obtain temporary residence permits, except only those to whom Article 8(1) of the Act of 17 December 2021 amending the Act on foreigners and certain other acts applies. This means that the proposed regulations will therefore also apply to Ukrainians who reside in Poland on the basis of a residence title other than the entitlement granted by the Act.

In order to grant a temporary residence permit for no longer than 3 years, the applicant will have to meet the conditions provided by law. However, the proposed amendments significantly modify the rules for granting temporary residence permits to Ukrainian citizens. Failure to exclude negative prerequisites (apart from, inter alia, the foreigner posing a threat to state security or public order) and failure to meet a number of positive prerequisites - including justification of the planned stay in the territory of the Republic of Poland for a period longer than 3 months - as well as failure to prove the circumstances justifying the granting of the requested permit will not constitute grounds for refusal to grant the permit. In such a case, the authority will have to grant the requested temporary residence permit for a period of 1 year counting from the date of the decision.  

The proposed amendments also explicitly indicate the premises for revoking a granted permit, centered primarily around the threat to state security.

Reasons of changes and their evaluation

The government's intention was for the new regulations to come into force before 24 November 2023, so that the currently existing special type of temporary residence permit for the beneficiaries of the Act will be eliminated from the legal order before it is at all possible to effectively apply for them. This is because in the justification of the draft amendments, the government admitted that, when introducing the described solution it did not take into account the limited staff resources and capacity of provincial offices to process proceedings on the granting of temporary residence permits introduced by the Act.

Through the proposed amendments, the drafters are basically acknowledging that the public administration is unable to handle a case on the granting of a temporary residence permit within a reasonable statutory timeframe, even with the maximum diminishment of procedure formalities and limiting itself to the necessary minimum in the criteria for granting the permit, due to, among other things, the enormous number of proceedings currently underway under the current legislation.

Further to that, contrary to appearances and misleading but unfortunately common beliefs legalization of stay by obtaining a temporary residence permit does not come down to "filling out an application", but takes place in the course of administrative proceedings, during which various and very often complicated factual circumstances and legal states may arise, prolonging the duration of the proceedings and affecting the granting of the requested permit and its content.